Xuất khẩu nông sản sang châu Âu không còn là câu chuyện mới, nhưng hành trình đó đang trở nên phức tạp hơn. Trong khi nhiều doanh nghiệp từng gặt hái thành quả tại EU thì hiện nay, không ít đơn hàng bị từ chối, hoặc buộc tái xuất chỉ vì không đạt chuẩn ML (giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật), nhãn mác sai lệch, hay thiếu truy xuất nguồn gốc rõ ràng.
Từ cơ hội đến thử thách: thay đổi luật chơi
Năm 2020, Hiệp định EVFTA có hiệu lực, nhiều dòng thuế với nông sản Việt giảm về 0%. Xuất khẩu rau quả sang EU lập tức tăng trưởng: năm 2021 đạt 171 triệu USD, tăng 17% so với năm 2020. Tuy nhiên, đến năm 2023, con số này chững lại ở mức 168 triệu USD, và trong 4 tháng đầu năm 2024 chỉ đạt 56 triệu USD – giảm nhẹ so với cùng kỳ.
Lý do không nằm ở sức mua mà ở hàng rào kỹ thuật. EU là một trong những thị trường “khó tính” nhất thế giới, không chỉ đòi hỏi về chất lượng sản phẩm mà còn yêu cầu minh bạch toàn bộ chuỗi cung ứng – từ vùng trồng, cách thu hoạch, xử lý sau thu hoạch, đến bao bì và vận chuyển. Một báo cáo của Eurofins (2024) cho thấy có tới 60% lô hàng rau quả Việt không đạt chuẩn GlobalG.A.P hoặc không có mã số vùng trồng hợp lệ.
Điển hình như vào tháng 2/2024, một doanh nghiệp tại Long An bị từ chối nhập 2 container thanh long do phát hiện dư lượng carbendazim vượt mức cho phép. Trong khi đó, đây là hoạt chất đã bị EU loại khỏi danh mục cho phép từ năm 2020, nhưng nhiều nhà vườn vẫn sử dụng theo thói quen.
Bài toán tiêu chuẩn: không thể nhắm mắt cho qua
Hiện EU có hơn 4.000 tiêu chuẩn riêng cho nông sản và thực phẩm. Riêng chỉ với quả chanh dây, doanh nghiệp phải đảm bảo ít nhất 7 nhóm tiêu chí: dư lượng thuốc BVTV, hàm lượng nitrate, ký hiệu sinh học (nếu hữu cơ), bao bì tái chế, truy xuất vùng trồng, bảo quản lạnh đạt chuẩn HACCP và tem mác tiếng địa phương.
Từ 2025, EU sẽ chính thức áp dụng Cơ chế Điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), trong đó các mặt hàng có phát thải lớn như cà phê, ca cao, gạo… sẽ phải khai báo lượng phát thải trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Điều này khiến các doanh nghiệp không chỉ cần làm nông nghiệp sạch, mà còn phải đầu tư công nghệ xử lý nước, năng lượng tái tạo trong chế biến.
Doanh nghiệp nào đang làm được?
Công ty Vina T&T hiện đã xuất khẩu thành công nhiều lô nhãn, chôm chôm, vú sữa sang Pháp và Đức nhờ mô hình liên kết trực tiếp với 27 hợp tác xã. Theo ông Nguyễn Đình Tùng – Tổng giám đốc, doanh nghiệp này chi hơn 9 tỷ đồng chỉ riêng cho việc kiểm tra dư lượng tại các phòng Lab đạt chuẩn EU mỗi năm. “Không thể xuất hàng mà chỉ cầu may. Kiểm định trước lô là nguyên tắc sống còn nếu muốn làm ăn lâu dài với EU”, ông Tùng nói.
Công ty Nafoods lại chọn hướng đầu tư vùng trồng GlobalG.A.P và phát triển trái cây đông lạnh xuất thô (IQF). Trong năm 2024, sản lượng chanh leo xuất khẩu của Nafoods sang EU đạt hơn 1.500 tấn, tăng gần 20% so với 2023. Đáng chú ý, đây là doanh nghiệp đầu tiên của Việt Nam đăng ký chứng chỉ Rainforest Alliance cho vùng trồng.
Vấn đề cần tháo gỡ: chuẩn nội – chuẩn ngoại
Một trong những nguyên nhân khiến doanh nghiệp hụt hơi là sự chênh lệch giữa tiêu chuẩn trong nước và tiêu chuẩn xuất khẩu. Nghị định 107/2018 về xuất khẩu nông sản chưa buộc các vùng trồng nội địa phải truy xuất nghiêm ngặt, khiến nhiều sản phẩm không thể vượt qua kiểm soát phía EU dù đạt tiêu chuẩn trong nước.
Bên cạnh đó, thiếu phòng lab kiểm định đạt chuẩn EU tại địa phương là một rào cản lớn. Hiện cả nước chỉ có khoảng 10 phòng lab đủ năng lực kiểm tra gần 600 hoạt chất BVTV phổ biến tại EU. Thời gian kiểm định mất từ 5–7 ngày, làm tăng rủi ro lưu kho và chi phí.
Chính sách và định hướng tiếp theo
Từ năm 2023, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp với EU triển khai chương trình “Nâng cao năng lực truy xuất nguồn gốc và kiểm nghiệm chất lượng”. Đồng thời, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị xác định rõ việc phát triển kinh tế tư nhân trong nông nghiệp phải gắn với tiêu chuẩn hóa, quốc tế hóa chuỗi sản phẩm.
Cùng với đó, Luật Đất đai (sửa đổi) và Nghị quyết 10 về phát triển kinh tế tư nhân đã mở ra cơ hội tích tụ đất đai – điều kiện để đầu tư quy mô lớn vào vùng nguyên liệu chuẩn hóa.
Theo Doanh nghiệp & Thương hiệu
